Nietzsche Şen Bilim’in çok ünlü Kaçık Adam anekdotunda “Tanrı öldü” der ve ekler: “Onu öldüren de biziz.” Burada pek çok kimsenin sandığı gibi inançsızlığa dayalı bir argüman, basit bir aforizma yoktur. Anekdotun devamını okuduğumuz zaman Tanrı’nın katilleri olarak bizlerin şimdi ne yapacağımızı bilmediğimiz açığa çıkar. Tanrı’yı yaşamla aramızda olan köprüden aşağı attık, onu yolumuzdan çektik. Peki, şimdi ne olacak?
Öncelikle belirtmek gerekir ki, “Tanrı öldü” ifadesi ile Nietzsche’nin anti-nihilist görüşleri arasında dolayımsız bir bağ vardır. Nietzsche’nin Kaçık Adam’ı “Tanrı öldü” ifadesini kullanmıştır çünkü bizi bir şeyden haberdar etmek istiyor gibidir: Nihilizm çanlarının çalışı. Nihilizm reaktif bir yapıya sahiptir, köklerinde olumsuzlama yatar. Nietzsche asla bir nihilist değildir çünkü onun felsefesi reaktif yapıyla her an savaşır. O, reaktif köle ahlakı ve insanıyla savaşır ve güç sahibi insana, dönüşen ve yaratan insana yönelir.
“Bizim Tanrı olmamız gerekmiyor mu?” diye sorar Kaçık Adam. Bu, reaktif yapıyı savaş meydanına sokmak demektir. Batı nihilizmi tüm değerleri yıkmış, olumsuzlamış, tutunacak bir dal kalmayıncaya kadar ilerlemiştir. Yeni ‘aktif’ değerler söz konusu bile değildir. Nietzsche nihilist yıkımın sonucunda yeni bir inşaya başlamakta kararlıdır. “Şimdiye kadarki tarihlerden daha yüksek bir tarihin bir parçası olacak” olan yaratıcı gücü, efendi insanı uyandırmaktadır.
Nietzsche’nin karşı olduğu şey olumsuzlamadır. Onun karşısına yaratımı koyar. Batı metafizik düşüncesi ve ahlakı olumsuzlamayı yapmıştır fakat yaratımdan yoksundur ve bu yüzden nihilizme boğulmuştur. Putlar kırılmış ama dönüşüm yaşanmamıştır, yaratım adına tek adım bile atılmamıştır. Kısacası değerleri reddedip beklemek, olumsuzlamayla yetinmek sadece ders çıkarılacak bir hatadır. Kişi ya da toplum yeni aktif değerlerin yaratıcısı olmalıdır. Ancak bu sayede öldürdüğümüz Tanrı’nın boşluğunu doldurabiliriz.
Nietzsche hayatı bir hiç olarak görmez, olumsuzlamaz ve olduğu gibi karşılar. Nihilizm ise tümüyle hayatın varlığını belli dogmatik/törel koşullara bağlayıp bir hiçe indirger ve bu sebeple Nietzsche’nin savaştığı Hristiyanlık ve ahlakı tam olarak nihilist bir yapıdadır. Çünkü onlara göre Tanrı, İsa ve reaktif ahlakları olmadan hayat koca bir hiçtir. “Tanrının türbeleri, mezarları değilse nedir bu kiliseler?” diye sorar Kaçık Adam. Aslında o, Hristiyan’ın dili ile konuşmuştur burada. Şüphesiz ki bir Hıristiyan da Tanrı’nın öldüğünü duysa şunu derdi: “Tanrı öldüyse Kilise bir hiçtir, bir mezardır.” Hıristiyanlık bu sebeple nihilizmi barındırır. Onun yok olmasının bıraktığı boşluk ise doldurulmalıdır, aksi halde Nietzsche’nin de gördüğü gibi hayat anlamsızlığa terk edilecektir.
Nietzsche bizden bu reaktif değerlerinin yıkımını iyi bir şekilde değerlendirmemizi ister. Fakat Nietzsche sonrası insan, gördüğümüz üzere, Nietzsche’yi yüz üstü bırakmış gibidir. Batı toplumu bazı değerlerinden kurtulmuş, nihilizme düşmüş ve tekrardan toparlanmak amacı ile yine başka reaktif değerler olan emperyalizm ve milliyetçilik gibi nihilist yapılara sığınmıştır. Üstüne üstlük Nietzsche’nin nihilizmle ve dolayısıyla olumsuzlayıcı reaktif yapıyla savaşı Naziler tarafından dönüştürülüp üstlenilmiş ve daha yüksek bir nihilizme alet edilmiştir.
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki Kaçık Adam’ın “Tanrı öldü” ifadesi bizleri doğrudan anti-nihilizme davet eder. Bu ifade anekdotun genel fikriyatıyla beraber irdelenmeli ve nihilizm sarmalındaki insana dönüşüm ve yaratım çağrısı olarak ele alınmalıdır. Putları kırmak dönüşümün ilk evresidir ve asıl mühim olan da bu dönüşüm yolculuğunda yaratıcı konuma geçebilmektir. Yerine yeni ve aktif değerler yaratmadıkça elimizdeki çekiç, putların çokluğu karşısında parçalanıp gidecektir.
Referanslar
- Friedrich Nietzsche, “Şen Bilim”, çev.: Ahmet İnam, Say Yayınları, 4. baskı, 2017: İstanbul.
